nā Harris Puanaki-Devon | Te Arawa Whānui, Tūwharetoa, Te Rohe Pōtae, Te Awa Tupua, Ngāti Toa, Kāi Tahu
Tāne te wānanga
Nāu rā te karanga
Mā te hiringa i te mahara
E tūtuki ai
Engari i mahue
Atu nei rā ai e koe
Ko ngā whakawhiunga o wehe
A tauiwi e
Ka rewa ko ngā Toa
Te ope tauā o ngā hoa
Nāna te reo i ora
I puāwai ai
I hanga i ngā whare
O te mana motuhake
Te Huinga Rangatahi
E mihi nei e
Nō reira e ngā rahi
Hāpai ake ngā mahi
Kua whakatauirahia mai
E ngā iho pūmanawa
Tomo mai ki te whare
O mana, ō ākonga mate
Anei Te Huinga Tauira
E mihi nei e
Ka huri ki ngā Api, ngā Kapu, ngā Ruka, ngā Rangi
Te Ngoi o te manawa
Te Haenga o te marama
Te Ata-i-ngā-rangi-kaahu
Hei whakaRata i te Matiu
Kei ngāi wānanga
Tēnā koutou
Hutia te rito o te harakeke, kei whea te kōmako e kō? Kī mai ki ahau, he aha te mea nui o te ao? Māku e kī atu, he tangata, he tangata, he tangata.
Mai i te taura i hī i te Ika a Māui, ki ngā piupiu o ō tātou kaihaka, ki ngā pakitara tuitui o ō tātou wharenui, e tohutohu ana ō tātou pā harakeke i te mana nui o Ngāi Māori. Ko ngā rito ko ā tātou tamariki mokopuna, ko ngā awhi rito ko ō tātou mātua, ko ngā rau kaumātua ko ō tātou kui mā koro mā, ko ngā pakiaki ko tō tātou whakapapa.
He pakeke ake te pakiaka o tō tātou pā harakeke i ngā takahanga a ō tātou tīpuna, he roa ake te whakapapa o te pā harakeke i ō tātou uri whakaheke. Ko te mātauranga tuku iho i waenga i ngā rau o te pā harakeke hei tohu i tō tātou inanahi, ka mutu, me pēhea ki te haere whakamua.
Kua rū ngā whenua o te ao tōrangapū me te ao Māori i te tau nei, he maha ngā tinihanga kua pokapoka haere ki ō tātou hapori Māori, ki tō tātou pā harakeke. Engari, me kaha maumahara e Ngāi Māori kei tua ake mātou i tō mātou tāmi whenuatanga, i ngā whakawātanga me ngā tatauranga o iwi kē kua inaki i runga i a tātou.
Nā reira, he mea whakanui tēnei o te ao mātauranga Māori, he hokinga mahara ki ngā ara i whakatakotohia e ngā iho pūmanawa o Te Mana Ākonga me te mana o tā te pā harakeketanga.
Titiro whakamuri kia haere whakamua
Ko Te Mana Ākonga ko tētahi o ngā hua nā ngā momo porotēhi o ngā tau 1960, arā ko kōkiri mana wahine, mana Āwherika-Amerikana me whakamārietanga. Nā ēnei porotēhi i tini te ao whānui whai muri atu i ngā Pākanga Nui o te Ao. Kātahi anō ka tae mai i ēnei porotēhi ki Aotearoa.
Me tū ō tātou whare wānanga hei māngai kia arohaehae ai i te pāpori, engari, i tōna wā ko Ngāi Māori te take o aua arohaehaetanga. He raumei ngā whare wānanga me te ao mātauranga kia tāmai whenua, kia hōrapa whānui i ngā kōrero kaikiri, kia whakaū tonu i te mamaetanga o Ngāi Māori. Nā ngā whare wānanga ko ngā pānuitanga i kī he hāngū, he māngere, he haumate, he taitaiā Ngāi Māori. Engari, kāore i kitea e rātou ki ō mātou manawa tītī me, ō mātou ngākau māhaki, ō mātou ringa raupā; e kore mātou e mate wheke.
Kua ngaro haere te mana o te ao Pākehā i runga i a tātou, mai i te whakaurunga o Ngāi Māori ki te ao mātauranga. Koinei te orokohanga o te Pā Harakeke o Te Mana Ākonga.
Ko te waka hei hoehoenga mō koutou i muri i a ahau, ko te ture. Mā te ture anō te ture e āki.
Nā Te Kooti Arikirangi tēnei whakatauākī, he tohutohu hei whakamahi i ngā rauemi Pākehā me ngā rautaki Pākehā kia tautoko ai i ō mātou ake. I te kitea te mana o ēnei kupu e ō tātou tūpuna, i te wā i whawhai rātou mō te āheinga o ngā Māori kia kuhukuhu ki te ao mātauranga.
Ko te waiata ronogonui o Te Mana Ākonga, nā Tumuaki o mua Te Wehi Wright, e tuku mihi ana ki ngā momo iho pūmanawa o te ao Māori, pēnei i a Tā Apirana Ngata rātou ko Ruka Rangiāahuta Broughton, ko Kuini Te Atairangikaahu ko Matiu Rata.
Ko te waharoa ki te ao mātauranga hei tōna wā ko ngā kuratini, i te mea i whakarawea tētahi anō ara ki te ao mātauranga, atu i ngā whare wānanga. Ko te whakawhāititanga o ngā kuratini ko ngā mahi pūkenga, he ara pai mā ngā tauira Māori i hunuku mai ki ngā taone nui i te wā o nohonoho tāone, kia taunaki ai i te taiōhanga.
Hei te ekenga mai o Ngāi Māori mai i ngā kura tini ki ngā whare wānanga, i te kātia te mate haere o ngā tikanga Pākehā i te ao mātauranga. Nā ngā whawhai mō te ōritetanga o tātou katoa, i te hangaia rōpū Māori o te ao Mātauranga, pēnei i a Ngā Tamatoa rāua ko Te Hōhaieti o te reo Māori.
Kāore anō i roa kau iho i te whakatūria ngā rōpū tauira Māori o tēnā whare wānanga, o tēnā whare wānanga. Ko Te Rōpū Māori nō Te Whare Wānanga o Ōtākou rātou ko Te Akatoki nō te Whare Wānanga o Waitaha, ko Te Āwhioraki nō Te Whare Wānaka o Aoraki, ko Ngāi Tauira nō Te Whare Wānanga o Te Herenga Waka, ko Te Waiora nō Te Whare Wānanga o Waikato, ko Tītahi ki Tua nō Te Wānanga Aronui o Tāmaki Makau Rau, ko Ngā Tauira Māori nō Waipapa Taumata Rau, ko Te Tira Ahu Pae nō Te Kunenga ki Pūrehuroa.
I whawhai ō tātou tūpuna mō tētahi reo kāore rātou i kōrero, mō ētahi karaihe kāore rātou i kuraina, mō tātou ki te haere ki ngā whare wānanga i unu i a rātou. Kāore rātou i whiwhi i ngā hua mai i ngā rito i whakatōhia e rātou, kāore rātou i kite ki te puāwaitanga o tō rātou ake pā harakeke. Nā reira, he haerenga kore e mutu tō tātou whawhai mō tō tātou pā harakeke, kia tiaki ai i tōna puāwaitanga mō ngā reanga e whai mai nei i a mātou.
Ki te kāhore he whakakitenga ka ngaro te iwi.
I tīpakoa te mana o tētahi moemoeā ā-iwi e Kingi Tāwhiao, tō tātou Kingi Māori tuarua. Ka pērā ki ā tātou whāriki tuitui, e honohono kau ana i ngā whiri hei whakakotahi. Ko te moemoeā matua o Te Mana Ākonga ko te whakakorenga o ngā aukati o te ao mātauranga, te ngaro haere o te wetetāmitanga me te whakamanatanga o Te Tiriti o Waitangi.
I te otinga o te tau kua pahure ake nei, i tuku pātai mai i tētahi kaumātua ki a mātou: I ahatia ki te tauira Māori porotēhi?
I ahatia ki ngā hikoi mai i te Hiku o te Ika ki Paremata? I ahatia ki te hunga i kohi 30,000 ngā hainatanga? Kei te noho kiriora mātou i raro i ngā tikanga o te Pākehā.
Ko te pūtake o Te Mana Ākonga ko ngā porotēhi ā-hapori, nā reira, kia hōnore ai i tō mātou hītori, kua whakahokia ki ō mātou ake pakiaki: te porotēhi Māori. Kua tū tonu mātou hei kaitautoko o Te Tiriti o Waitangi, o Paratinia me tauira iwi taketake katoa o te ao. Kua whai mātou i ngā kaupapa e hāngai pū ana ki ngā nohonga o te tauira, kāinga koretanga, pira hikohoko hōteke me te pūtea tāpiri o ngā waka tūmatanui. E tino whakahē tonu ana mātou i ngā rauktaki kaikiri kua whakaputaina e te Kāwanatanga, e takahi ana ēnei rautaki i runga i tō tātou mana Māori motuhake.
Ko te kaupapa o Te Huinga Tauira i tēnei tau ko ‘Toitū Te Tauira Māori’. Ka tohutohu tēnei i te mana o ngāi tauira Māori e kuhukuhu ana ki te pūnaha Pākehā ki te whāi mātaurangi, kia whakamāmā ake ai i te ara nei mō ngā ākonga o āpōpō - pērā i ō tātou tūpuna.
Mai rā anō kua warewaretia whānau Māori e te ao mātauranga, te āhua nei he mea pai mō`te katoa. Ka riro ai ō tātou pā harakeke ō āpōpō i ngā pakiaka whanake whānui, ka ngaro haere te tauira Māori tuatahi o te whānau ki te whakapōtae.
Ko te whāinga mutunga o Te Mana Ākonga kia whakamoe. Te manako ia kua tae ō mātou tauira ki taumata kē, nā kōnā karekau he haepapa tā Te Mana Ākonga i te mea he ōrite te ao mātauranga. Hei tētahi rā ka waipukehia ngā hōro o ngā whare wānanga e ngā tauira Māori, ka kore anō rātou e maumahara ki ngā uauatanga o ngā tauira o mua. Ko tō rātou āwangawanga noa, ko tēhea tohu ko te mea tika mō rātou ake.
Toitū te reo Māori, toitū Te Tiriti o Waitangi, toitū te iwi Māori,
Ā, mō ake tonu atu,
Me wātea a Paratinia
Kia tau iho te tōmairangi a te wāhi ngaro ki runga i a tātou katoa
Comments